Dirk Bart (1915–1997)

Een leven tussen groente, bloemen en familie

Dirk Bart werd geboren op maandag 16 augustus 1915 in de Haarlemmermeer als achtste kind van Jan Bart en Trijntje Bier. Hij groeide op in een groot arbeidersgezin aan de Hoofdweg 126, omringd door zijn broers Pieter, Leen, Klaas, Nelis, Jacob en zijn zussen Marijtje en Marie. In 1916 werd zijn jongste zusje Mien geboren, gevolgd door zijn broertje Jan in 1921, die Down Syndroom had. Dirk beschreef Jan later liefdevol als een altijd vrolijk kind, die zingend op een schommel zingend zat te ‘schelden’.

Het gezin leefde bescheiden, in een klein huisje niet ver van de boerderij van grootvader Pieter Bier, waar vader Jan werkte als landarbeider. Dirk herinnerde zich koude winters waarin hij met zijn broers op zolder sliep, en ’s ochtends wakker werd met sneeuw op de dekens – door kieren in het dak naar binnen gewaaid.

De jonge jaren

Dirk ging naar School 1 in Lijnden, de oudste school van de Haarlemmermeer. Hij maakte de lagere school af en volgde nog een jaar vervolgonderwijs, maar koos er al snel voor om de schoolbanken te verruilen voor werk: hij wilde geld verdienen. Hij begon als knecht bij tuinders en leerde daar het vak met vallen en opstaan. Zijn eerste eigen poging als tuinder mislukte maar hij gaf niet op. Met nieuwe bakken en door vroeg te planten begon hij opnieuw en was later wel zeer succesvol.

In 1935 verhuisde de familie Bart naar Amsterdam-Osdorp, waar zijn vader, inmiddels op leeftijd, alsnog zijn droom najoeg en een eigen groentebedrijf begon aan de Noorderakerweg 263. Dirk verhuisde mee en begon ook zelf met groente telen. In diezelfde tijd werd hij opgeroepen voor militaire dienst, maar hij werd vrijgesteld vanwege “broederdienst” – zijn oudere broers hadden al gediend.

Een jong gezin in roerige tijden (1935–1948)

Tussen 1935 en 1939 werkte Dirk Bart hard om zijn eigen tuindersbedrijf van de grond te krijgen. Wat begon als knechtwerk bij anderen, groeide langzaam uit tot een zelfstandig bestaan. In die jaren leerde hij via zijn vriend Leen van Duren diens zus Sien van Duren kennen. Al snel had Dirk een oogje op haar. Hun verkering was serieus: nog voor de oorlog, in 1939, gingen ze samen op vakantie naar het zuiden van Nederland – een bijzonder voorrecht in die tijd.

Op 20 december 1939 trouwden Dirk en Sien. De huwelijksvoltrekking vond plaats in aanwezigheid van beide ouderparen: Jan Bart en Trijntje Bier namens Dirk, en Willebrordus van Duren en Maria Magdalena van der Horst namens Sien. De huwelijksakte werd medeondertekend door Leen van Duren (de broer van de bruid) en Geertje van Geffen, schoonzus van Dirk (gehuwd met zijn broer Pieter). Alle aanwezigen tekenden de akte, behalve de moeder van de bruid, die niet kon schrijven.

Een gezin in oorlogstijd

In de eerste oorlogsjaren volgden de kinderen elkaar snel op. In 1940 werd dochter Riet geboren, vernoemd naar Siens moeder. In 1942 kwam zoon Jan, genoemd naar Dirks vader, en in 1943 volgde Willem, vernoemd naar Siens vader. Het jonge gezin woonde in een kleine noodwoning achter het huis van vader Jan Bart aan de Noorderakerweg 263A in Amsterdam-Osdorp. Dirk stond daar al sinds 1935 ingeschreven, toen hij twintig was.

De noodwoning had een verlaagd plafond, om de ruimte beter te kunnen verwarmen in de koude winters. Sien bakte haar eigen brood, en Dirk hield zich bezig met de groenteteelt en had een illegaal varken, dat uiteindelijk geslacht werd door zwager Piet Hoogland, de man van Dirks zus Marij. Een deel van het vlees ruilde Dirk met een boer voor tarwe. Dat ophalen was geen kleinigheid: lopend, in het donker, met een zware zak tarwe over smalle planken boven de sloot, terwijl hij uit de buurt moest blijven van een hond en onder de radar moest blijven van Duitse soldaten.

Tijdens de oorlog bood het gezin ook onderdak aan een onderduiker: Gerrit Schaap, een jonge man die anders verplicht naar Duitsland zou zijn gestuurd om in een fabriek te werken. Gerrit was een begaafd tekenaar. Sien betreurde later dat een van zijn tekeningen, een portret van zoon Willem, verloren is gegaan.

Tegen het einde van de oorlog moest Dirk zich verantwoorden bij de belastingdienst. De inspecteur, weinig onder de indruk van tuinders, maakte een kleinerende opmerking. Dirk verdedigde zich kalm: hij had groenten geleverd aan ziekenhuizen en fabrieksarbeiders, tegen eerlijke prijzen. Na de oorlog kwamen de arbeiders van de fietsfabriek waar hij voor leverde naar hem toe – ieder met een fietsonderdeel. Na afloop stond er een complete fiets in zijn tuin.

Na de oorlog: groei en plannen

In 1947 werd zoon Dirk jr. geboren, gevolgd in 1948 door dochter Ineke. Rond die tijd verhuisde het gezin naar een nieuw huis: Noorderakerweg 255, iets verderop in Osdorp. Dirk was toen 32 jaar en vader van vijf kinderen. Het nieuwe huis bood meer ruimte en een betere basis voor zijn werk. Hij bouwde daar verder aan zijn bedrijf, dat zich steeds meer specialiseerde: van groente naar fresia’s, later rozen, en uiteindelijk orchideeën. De familie woonde niet ver van Oma Bart (Trijntje Bier) vandaan. Bij oma was altijd limonade te krijgen. Ze gingen regelmatig op visite bij oma en haar zus Willemina Bier. De zusters Bier waren schijnbaar zeer spaarzaam en hadden stukken papier geknipt van kranten als wc-papier. Willemina Bier vertelde dan dat ze vroeger bij een boer had gewerkt die zijn onderbroek de hele week aan hield, zodat de aan het eind van de week volgens haar de krant in zijn onderbroek kon lezen!

In deze periode overwoog Dirk serieus om naar Amerika te emigreren. Hij had een sponsor, maar die trok zich op het laatste moment terug. De droom bleef bestaan en zou later alsnog in vervulling gaan.

School en gemeenschap

Hoewel het gezin buitenkerkelijk was, stuurden Dirk en Sien hun kinderen naar de School met de Bijbel, de protestantse school in Osdorp. Ze verkozen deze boven de katholieke school en de openbare school in Badhoevedorp. De School met de Bijbel was klein: juffrouw Treffers gaf les aan de onderbouw, meester Willemsen aan de bovenbouw. Kinderen als Riet, Jan, Willem, Dirk jr. en Ineke kregen er les, vaak samen in een klaslokaal met meerdere jaargroepen.

Boven: De School met de Bijbel. Rechts: Klasse foto uit 1954. Jan Bart staat helemaal rechts boven; Willem Bart staat links naast Mr Willemsen (boven 4e van rechts)

Links: Hans en Riet; Rechts: Hans met Moeder Sien

In de jaren vijftig en zestig groeide het gezin verder. Hans werd geboren in 1952, en in 1962 volgde jongste dochter Anneke. In 1964 trouwt Riet met Cor Duijster. Op 24 Sep 1968 staan Dirk en Sien officieel ingeschreven op Noorderakerweg 253. Dirk is dan 53 jaar oud. Riet en Cor wonen dan in het huis op nummer 255.

Een nieuw hoofdstuk: Rijsenhout en de orchideeën (1972–1980)

Op 22 september 1972 verhuisden Dirk en Sien Bart naar hun nieuwe woning aan de Heermanszwet 53 in Rijsenhout. Ze kwamen naast hun oudste zoon Jan Bart en diens vrouw Ali te wonen. Dirk was toen 57 jaar oud en allesbehalve van plan om stil te zitten. Integendeel: samen met zijn jongste zoon Hans begon hij een nieuw bedrijf, gericht op de teelt van rozen en orchideeën. De firma kreeg de naam Fa. D. Bart & Zn en werd datzelfde jaar opgericht.

Rond 1974 begon het bedrijf internationale ambities te krijgen. Dirk en Hans reisden voor het eerst samen naar de Verenigde Staten. Hans werkte er korte tijd bij Joe Oosterveer, een Nederlandse kweker in Californië. Al snel legden ze contact met Ray Rietkerk, van wie ze begonnen orchideeën te kopen. Wat begon als een zakelijke reis, groeide al snel uit tot een familieaangelegenheid. Vanaf 1976 sloten ook Sien en dochter Anneke zich regelmatig aan bij de reizen naar Amerika, een combinatie van werk en vakantie, die voor hen een bijzondere traditie werd.

In 1979 besloot Dirk officieel met pensioen te gaan, maar zijn passie voor planten bleef onverminderd sterk. Vanaf 1980 stortte hij zich volledig op het kruisen van orchideeën — een precisiewerk dat hem jarenlang zou boeien. In een groot blauw notitieboek hield hij nauwkeurig bij welke planten hij gebruikte. Hij noteerde alles: de afkomst van de ouderplanten, hun kleur (wit, groen, geel), het bloeiseizoen, en de kwaliteit van de bloemen.

De koelkast in huis raakte gevuld met zorgvuldig verpakte papiertjes met stuifmeel, zodat hij ook soorten die in verschillende seizoenen bloeiden met elkaar kon kruisen. Zijn inspanningen bleven niet zonder resultaat. Na jaren van experimenteren ontwikkelde hij een succesvolle nieuwe variëteit: Vacaru (een kruising van Vanguard x Goldrun). De bloemen waren opvallend groot en groeiden aan lange stelen vol bloemen, eigenschappen die ze zeer gewild maakten in de commerciële teelt. De Vacaru werd het kroonjuweel van zijn werk als orchideeën veredelaar.

Een nieuw thuis in Californië

In 1985 verhuisden Dirk en Sien op hun 70e naar Carpinteria, Californië, waar ze een mobilhome kochten. Ook daar liet Dirk zijn groene vingers spreken: groenten, fruit, witlof onder het huis. Ze bakten zelf brood, maakten jam, en genoten van het leven. In 1986 kwam dochter Anneke bij hen wonen. Kinderen en kleinkinderen kwamen regelmatig langs en konden altijd een auto lenen om door Amerika heen te reizen.

Toch begonnen in de jaren 90 zorgen over zorgkosten te knagen. In 1992 keerden ze terug naar Nederland, naar Rijsenhout, waar weer een kas op het erf stond. Dirk ging weer verder met zijn orchideeën. Dirk Bart overleed in 1997 in Amsterdam, hij was 81 jaar oud. Zijn werk leeft voort in zijn bloemen, zijn familie, en in de verhalen die blijven worden doorgegeven.